Zaterdag 24 januari 2004

Flehite, de Oudheidkundige Vereniging Amersfoort, bestaat 125 jaar. Deze vereniging heeft een belangrijke bijdrage geleverd bij de bescherming van het historische erfgoed in onze stad. Deze dag vindt in de Sint Aegtenkapel het jubileumsymposium van Flehite plaats. Het gekozen thema is: De jaren 60, ook in Amersfoort een omwenteling. Vier sprekers geven een kijk op de ontwikkelingen die zich veertig jaar geleden in Amersfoort voordeden. De historicus Paul Brusse gaat in op de ontwikkeling van de industrie, zijn collega Addy Schuurman belicht de gemeentelijke politiek in de jaren zestig, professor James Kennedy geeft een overzicht van de religieuze ontwikkelingen in onze stad en Arie Keijzer, directeur van de Amersfoortse Scholen in de Kunst beschrijft de culturele omwenteling in de woelige jaren zestig.

Addy Schuurman beschrijft bij zijn beschouwing de ontwikkeling van de politieke cultuur na de Tweede Wereldoorlog. Onder leiding van burgemeester Molendijk wordt op ambitieuze wijze gewerkt aan de wederopbouw van de stad. Op het rumoer rondom geplande sloopplannen in de binnenstad en de rol van het opkomende bewonersprotest ga ik niet in. Wel op zijn interessante constatering dat in de jaren zestig de ondernemende bestuurscultuur zich wijzigde. Het bestuursapparaat legde het accent meer op het regie voeren, er kwam een nieuw soort ambtenaar in opkomst: de beleidsambtenaar.

Deze constatering is meer dan juist. In de steeds gecompliceerder wordende verzorgingsstaat verschoof de macht zich van het bestuur naar de bureaucratie. Interessant – om maar eens naar de actualiteit over te stappen – is bijvoorbeeld hoe vanuit het ambtelijke apparaat het functioneren van de raad wordt gestuurd en beïnvloed. Bij het programmaoverleg in 2002 viel mij al de rol van enkele ambtenaren op, die als een toegevoegde staf op beslissende momenten met teksten, programmapunten en adviezen kwamen opdraven. Dezelfde ambtenaren kom je op allerlei momenten tegen: bij overleg tussen voorzitters, gesprekken bij de burgemeester of bij de griffier en noem maar op. Ook bij de formatie in de afgelopen weken blijken deze ambtenaren een grote rol te hebben gespeeld. Als door een Metternich wordt van achter de coulissen gestuurd, gemasseerd en ingestoken. De verantwoording voor deze gang van zaken ligt overigens niet bij het ambtelijke apparaat maar bij de bestuurders die, op essentiële momenten zoals coalitievorming en programmabespreking, zich uit gemakzucht of onkunde door ambtenaren laten leiden, direct of indirect.

Schrijnend is ook de gang van zaken bij de notitie over de financiële positie van de stad, door de coalitieonderhandelaars aan de stukken over de formatie toegevoegd. Het lijkt een goed initiatief, zo’n notitie, maar de waarde daarvan is relatief. Het stuk is opgesteld door de bij het financiële beleid meest betrokken ambtenaar. Op zichzelf is dat geen slechte zaak, maar opvallende is dat noch de formateur, noch de onderhandelaars het ambtelijke stuk van een commentaar of bestuurlijke visie hebben voorzien. Het aangereikte stuk wordt, zonder de eigen verantwoording van het bestuur weer te geven, tot basis voor het bestuurlijke beleid verheven.

Bestuurt het bestuur het ambtelijke apparaat of stuurt het ambtelijk apparaat het bestuur? In Amersfoort is het laatste het geval. De beleidsambtenaar bepaalt het beleid. En dat is ook niet zo verbazingwekkend: beoordeel de samenstelling van het oude en het nieuwe college en je kunt slechts constateren dat vrijwel alle collegeleden eenvoudigweg de kwaliteit en het inzicht missen om te besturen. Het meest vriendelijke dat je hierover kunt opmerken is, dat door onbenul van collegeleden het democratisch gehalte van ons openbaar bestuur danig op de tocht komt te staan.