Zondag 19 september 2004

In de Duitse deelstaat Saksen zijn vandaag verkiezingen gehouden. De fascistische NPD heeft vrijwel evenveel stemmen gekregen als de sociaal-democratische SPD.

Wat – ongetwijfeld door de geografische afstand – veel Nederlanders niet weten: Saksen was tot 1989, meer dan een eeuw lang, een industrieel ballingsgebied van gelijk kaliber als het Ruhr-gebied. Saksen was tot 1933 een socialistische hoogburcht, in de DDR-tijd drukte deze arbeidersregio een grote stempel op de DDR-politiek. Dat de in Saksen traditionele SPD als verliezer en de NPD tijdens deze verkiezingsdag als winnaar op gelijk niveau zijn beland, heeft meer dan symbolische waarde. Het feit dat de PDS het in Saksen goed doet, doet aan de betekenis van de neergang van de SPD in het rode Saksen nauwelijks iets af.

De politieke ontwikkelingen in Saksen en in Brandenburg, waar vandaag ook verkiezingen plaatsvonden en de rechtsnationalisten eveneens een rol gaan meespelen, zijn reden genoeg voor politieke verontrusting. De opkomst van het neofascisme in Duitslands oostelijke landen hangt rechtstreeks samen met het afnemende vertrouwen dat de bestaande politieke partijen in de Oost-Duitse landen genieten. Laten we daarbij niet vergeten dat het politieke falen van de democratische partijen gedurende de Weimarer republiek de directe oorzaak vormde voor het electorale succes van het bruine gebroed dat in 1933 aan de macht kwam.

Ik kom met enige regelmaat in Berlijn. Nieuwsgierigheid brengt mij er regelmatig toe om in de tram te stappen en een kijkje te nemen in de Oostberlijnse wijken uit de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw: Marzahn, Hohenschönhausen en Hellersdorf. Hellersdorf is in de jaren negentig gebouwd, ligt tientallen kilometers van het Berlijnse centrum en is een wijk van 100.000 inwoners waar geen toerist iets heeft te zoeken. In Hellersdorf is de gemiddelde opleiding hoog, het is een buurt van kleinburgerlijke milieu, de hoogbouw is in DDR-stijl en de sfeer is supernationalistisch. In deze wijk, meer nog dan in de ‘Plattenbauviertel’ Marzahn en Hohenschönhausen (elk groter dan Amersfoort) wordt het straatbeeld bepaald door kaalgeschoren jongeren, met laarzen en leren jacks die we kennen van de fascistische demonstraties die we soms in ons journaal te zien krijgen.

Voor mij is er een groot verschil tussen kiezers die ons land of die in Duitsland de traditionele partijen de rug toe keren. Je kunt van Pim Fortuyn veel zeggen, maar een fascist was hij niet, al dacht de ultralinkse groene activist Volkert van de Graaf daar anders over. Fortuyn was een politieke anarchist die paste binnen onze Nederlandse politieke geschiedenis, maar die onze democratische rechtsorde bleef erkennen. In zijn kritiek tegenover moslims en asielzoekers was hij radicaal, maar ook makkelijk te beïnvloeden. Het door hem bepleitte generale pardon was een indicatie voor zijn gebrek aan fanatisme bij zijn radicale denkbeelden.

Het Duitse fascisme is gevaarlijker. De Groene Amsterdammer van deze week besteedde terecht aandacht aan het groeiende nationale zelfbewustzijn dat onder Gerhard Schröder is ontstaan en dat beslist ook zijn schaduwkanten heeft. In het politieke discussieprogramma van Sabine Christianse op de ARD deze avond werden door enkele sprekers zinvolle opmerkingen gemaakt over de oorzaken van de politieke tegenstellingen tussen Oost- en Westduitsland en de politieke consequenties die daar uit voortkomen. De grote partijen in Duitsland, die allen in feite puur West-Duits zijn, trekken hieruit nauwelijks consequenties. Al met al ontstaat daardoor in Duitsland een politiek klimaat dat voldoende stof biedt voor zorg. Duitsland is Nederland niet, maar dat mag je juist zo verontrustend noemen!