De speurtocht naar Matthias Stom

Zaterdag 17 januari 2009

Gaspare Vanvitelli, in Amersfoort beter bekend als Caspar van Wittel, behoort tot de grote kunstenaars die onze stad heeft voortgebracht. Hoewel meteen daarbij moet worden gezegd dat deze kunstschilder het grootste deel van zijn leven in Italië woonde en daar zijn roem behaalde. In 2013 wil Amersfoort in C een expositie aan hem wijden. Terecht, want zijn stadsgezichten, waarmee hij beroemd is geworden, zijn hemelszalig.

Een aantal jaren geleden stuitte ik in Rome op een doek van Matthias Stom. Geboren in Amersfoort, zo bleek uit de toelichting en een halve eeuw eerder dan Vanvitelli in dit zonovergoten land met gelijke lauweren geëerd. Reden voor mij om via schriftelijke vragen aandacht op deze Amersfoorter te richten, met de suggestie om in ons jubileumjaar extra aandacht aan hem te wijden. Matthias Stom bleek binnen onze stad een grote onbekende te zijn, het aantal mensen dat wel eens van hem had gehoord, bleek op de vingers van een hand telbaar te zijn.
Dankzij de redactie van de Amersfoortse Courant, geprikkeld door de onverwachte vondst, kwamen er meer doeken van onze stadsgenoot aan het licht. Op kunstveilingen bleek hij astronomische bedragen op te brengen. Sindsdien speur ik in elk museum naar zijn werk en vond meer doeken van hem: in Berlijn en in Rome stuitte ik prachtige schilderijen van Matthias Stom. Ook in ons land – zoals het Haagse Brediusmuseum en in het Caterijnenconvent in Utrecht – vond ik doeken van onze stadsgenoot.

Ik kwam over Matthias Stom in gesprek met David. David is boekenhandelaar bij de Algemene Boekhandel aan de Leusderweg. Een enthousiaste man die de belangstelling van de vaste klanten kent en in de gaten houdt wat er voor hen op de markt verschijnt. En hij speurt – vooral via internet – graag naar zeldzame boeken, nieuw of antiquarisch, waar bibliofielen binnen zijn klantenkring belangstelling voor hebben. Ik heb al vaker geprofiteerd van zijn enthousiasme.
Zelf heb tegen de driehonderd kunstboeken in de kast, maar iets van Matthias Stom heb ik nooit kunnen vinden. Dat bleek een uitdaging te zijn voor David. En ja, hij heeft in Engeland en de US twee boeken kunnen vinden, unicaten. Het eerste boek dat ik vandaag bij hem in ontvangst kon nemen is een catalogus van een tentoonstelling over Matthias Stom die in 1999 werd georganiseerd door The Barber Institute of Fine Arts, samen met The University of Birmingham.
In de catalogus worden 44 werken van Matthias Stom gepresenteerd, waarvan een groot deel uit particuliere collecties. Ik mag ze optellen bij de ruim tien werken die ik zelf onder ogen heb gekregen. Maar volgens David is het tweede boek waarschijnlijk nog uitgebreider.

Een tentoonstelling van Matthias Stom in 2009 is niet meer mogelijk. Het voorbereiden van een tentoonstelling met miljoenenkostbare werken vergt zo’n drie tot vijf jaren – de organisatoren voor de expositie van Gaspare Vanvitelli kunnen er over meepraten. Maar je moet er wel een keer mee beginnen.
Het noodlot wil dat bekende kunstenaars waarvan de wieg in onze stad heeft gestaan, hun roem vaak buiten onze landsgrenzen hebben verzameld: Matthias Stom en Gaspare Vanvitelli rond de zeventiende eeuw in Italie, moderne kunstenaars in Berlijn of (onder meer) New York. Dat hoeft van onze trots niets af te doen, dus laten we ze niet vergeten en aandacht aan ze schenken.

Hoe betrouwbaar is de politiek?

Vrijdag 16 januari 2009

Het is zo’n twee jaar terug dat de Tweede Kamer besloot dat ons land militair actief zou blijven in Afghanistan. Uiterlijk tot 2010, werd er bij gezegd. Dat was een concessie waarmee weifelende partijen zoals de PvdA konden worden overgehaald om zich achter het besluit te scharen. Enkele oppositiepartijen waren tegen en D66, toen nog regeringspartij, manoeuvreerde zo ongeloofwaardig dat deze partij bij de kort daarna gehouden verkiezingen vrijwel werd weggevaagd.

En nu is de missie in Afghanistan opnieuw in discussie. En wat blijkt: de regeringspartijen, CDA voorop, blinken weer uit in onbetrouwbaarheid. Ineens blijkt een mogelijke verlenging na 2010 tot de reële mogelijkheden te behoren. En om het vertrouwen in de politiek nog verder te ondermijnen, wordt bij de nu gestarte discussie verwezen naar vage formuleringen waardoor het besluit van enkele jaren geleden toch weer anders was dan iedereen buiten het gebouw van de Tweede Kamer veronderstelde.
Wat zijn uitspraken en toezeggingen van partijen zoals de PvdA en het CDA nog waard? Het CDA voorop, dat zelfs een onderzoek naar een Irakbesluit tracht te ontlopen zoals de duivel het wijwater. Een ding wordt in elk geval weer eens bevestigd: als het om persoonlijke macht en baantjes gaat, om de luxe van het pluche, dan zijn de gevestigde partijen meer dan onbetrouwbaar. De overleden D66-politicus Gruyters had gelijk toen hij eens opmerkte dat je, wanneer je een CDA-er de hand hebt gegeven, je vingers moet natellen!

De flaterboulevard

Donderdag 15 januari 2009

Ik ben een bijna dagelijkse gebruiker van de Boulevard in Vathorst. Met mij zullen dat uiteindelijk zo’n 25.000 inwoners van deze wijk zijn – al diegenen die naar Vathorst komen om er te werken of in te kopen, even buiten beschouwing latende.
In 1998 dacht de gemeenteraad dat je met passende verkeersmaatregelen mensen er toe kan brengen hun auto in te wisselen voor het openbaar vervoer. Er zijn fracties in onze gemeenteraad die dat nog steeds denken, maar de praktijk blijkt harder te zijn dan de leer. In elk geval leidde deze strijd tegen Spaanse molens er toe dat er in Vathorst een Boulevard werd aangelegd met in het midden twee rijbanen voor een snelle, frequente HOV-lijn, het Vathorster Verhicel. Het autoverkeer moest het verder doen met twee smalle rijbanen aan weerzijden van de HOV-lijn.

De praktijk is anders. De geplande HOV-lijn is nooit gekomen en zal nooit in de in 1998 veronderstelde vorm komen. Over de riante vrije busbaan rijdt nu elk half uur in elke richting één bus: lijn 3. Met de groei van de wijk worden de twee smalle autostroken steeds drukker, hoewel de doorstroming buiten de spits nu nog uitstekend is. Eén obstakel echter levert echter al een opstopping zonder uitwijkmogelijkheden op. Is de ontstane file lang genoeg (tot een rotonde) dan biedt alleen nog de busbaan een uitweg.
Binnenkort wordt de nieuwe aansluiting op de A28, tussen Vathorst en Nijkerk, geopend. De ochtendfile tussen Nijkerk en het kruispunt Hoevelaken groeit met de week en duurt steeds langer. Vanaf het voorjaar kunnen de automobilisten in Vathorst dus op extra verkeer op hun Boulevard rekenen.

Dat is ook nadelig voor het openbaar vervoer. De tweede buslijn in Vathorst, lijn 5, rijdt over de zuidelijke boog van de Boulevard, de boog die voor sluipverkeer tussen de A28 en de A1 het meest voor de hand ligt. Het toeval wil dat op dit deel van de Boulevard geen vrije busbaan is aangelegd, de weg bestaat hier uit twee gescheiden, smalle rijstroken voor al het verkeer. Waarom op deze plek geen busbaan is aangelegd, is niet geheel duidelijk – het zal wel met geld hebben te maken.
En over de functie van het openbaar vervoer in Vathorst is nog een opmerking te maken. De Boulevard is de enige doorgaande wegverbinding in Vathorst. Het is ook de enige route die bestemd is voor het openbare vervoer. Het gevolg hiervan is dat een groot deel van de woningen in Vathorst op een onaantrekkelijke afstand van de dichtst bijzijnde bushalte liggen. Een blik op de lijnenkaart van Maxx (tot voor kort Connexxion) maakt duidelijk dat in geen enkele andere wijk binnen onze stad de grofmazigheid van het openbare vervoer zo groot is als in Vathorst.

VVD: gebrek aan courage

Woensdag 14 januari 2009

Dinsdagavond diende de oppositiepartijen een motie in waarin voor het instellen van een enquêtecommissie werd gevraagd. Deze commissie zou zich moeten buigen over de gang van zaken rondom de grondtransacties in Vathorst-West. De motie werd door de coalitiepartijen afgewezen – blijkbaar is er het een en ander te verbergen rondom deze politieke en bestuurlijke blunder van het college.

Er vond hoofdelijke stemming plaats. Drie leden van de VVD verklaarden dat zij eigenlijk wel voor een onderzoek waren, of in elk geval niet tegen, maar dat de overwegingen in de motie hen niet beviel. En daarom stemden zij tegen.
Krokodillentranen om niets. Wanneer de overwegingen niet goed waren, maar de intentie wel, wat lette de, in onwaarachtigheid overschuimende, VVD-leden dan om zelf een motie in te dienen met het verzoek tot het instellen van een onderzoek. Met eigen overwegingen. Een niet ongebruikelijke gang van zaken binnen het politieke wereldje. Of zagen de drie VVD-leden uiteindelijk toch in dat een onderzoek wel eens ongunstig zou kunnen uitpakken, ook voor hun eigen partijgenoot binnen het college?

Wetsovertreders met gebrek aan integriteit

Dinsdag 13 januari 2009

Deze dag vond in de gemeenteraad de discussie plaats over de grondverwervingen in Vathorst-West, het daarnaar verrichte onderzoek, de aan de gemeenteraad beschikbaar gestelde verslagen uit het onderzoek en uit de Stuurgroep Vathorst en datgene dat na de discussie op 11 november boven water was gekomen. De coalitiepartijen hadden geen enkele behoefte aan discussie en trokken een wagenburcht op rondom het college. Dat zij geen discussie wensten, lag voor de hand: de feiten spraken niet in het voordeel van het college en de coalitiepartijen hebben de nodige boter op het hoofd. Omdat de discussie over Vathorst-West nog lang niet ten einde is, beperkt ik mij nu tot enkele opmerkingen over deze avond.

We hebben een college van wetsovertreders. Er is verstoten tegen wettelijke regels over geheimhouding, het college heeft dat gesanctioneerd en heeft de verantwoording hiervoor op zich genomen. Nadat door een in opdracht vanuit het college verricht onderzoek de feiten boven tafel bracht, heeft het college nagelaten wat het Wetboek van Strafvordering voorschrijft: er werd geen aangifte gedaan. Het vermoeden ligt voor de hand dat ze dat niet kon doen omdat een of meer leden van het college actief of passief betrokken waren bij de begane wetsovertreding. Dat het college, nadat de toepassing van de wet Wvg was gesaboteerd, heeft nagelaten om gebruikmakend van deze wet nietigheid van grondtransacties voor te dragen is weliswaar geen wetsovertreding, maar wel een ernstige omissie: wie na het door anderen gesaboteerde uitvoeren van een wet geen afdoende maatregelen neemt, sanctioneert in feite een dergelijk vergrijp.

Het college beroept zich bij dit alles op een bestaande cultuur in 2006. Het gaat daarbij om de innige verhoudingen tussen het gemeentebestuur en projectontwikkelaars. Die innige verhoudingen zijn mede in de hand gewerkt doordat collegeleden en ambtenaren zich lieten fêteren op snoepreisjes, eerst rechtstreeks ten laste van de ontwikkelingsmaatschappij, later (toen maatschappelijk protest opklonk) ten laste van de exploitatie van Vathorst, maar in wezen dus nog steeds via dezelfde ontwikkelingsmaatschappij. Een verzoek van de BPA, onlangs gedaan, om inzicht te krijgen in de jaarlijkse snoepreisjes, heeft het college deze week van de hand gewezen. Zoek het zelf maar uit, was het antwoord. Hetgeen zal plaatsvinden.

Het meest kwalijke aan de zaak is dat het ontlopen van zijn verantwoordelijkheid door het college (en uiteraard ook de coalitiepartijen) de geloofwaardigheid van het openbaar bestuur in diskrediet heeft gebracht. Het optreden van het college is niet integer en wetsovertredingen door ambtsdragers die juist een voorbeeldfunctie behoren te hebben, zijn door een meerderheid van de raad gesanctioneerd. Met welk recht kan ons gemeentebestuur nog burgers aanspreken op hun verplichting om wetten en regels na te leven, indien de grootste zondaars daartegen zich binnen het stadhuis bevinden?

Culturele armoede

Maandag 12 januari 2009

Ik ben best wel trots op onze stad, ook al heb ik vaak de neiging om het al te jubelende hosannageroep vanuit ons college – en met name onze burgemeester – met een korreltje zout te nemen. Alsof we uniek zijn en andere steden niet meer hebben te bieden. Maar ik leef graag in de Keistad, smaak de genoegens die het biedt en ben bereid mij op te winden over het bestuurlijk geknoei waarvan burgers in onze stad regelmatig het slachtoffer zijn.

We hebben een mooie omgeving, bouwen aantrekkelijke wijken, hebben een binnenstad om te zoenen en doen het economisch lang niet slecht. Sportief vallen we al wat onder de middenmaat, maar als het om cultuur gaat, mogen we blij zijn met wat we hebben maar moeten we tevens constateren dat we daarin, vergeleken met veel steden van gelijke schaal, niet voorop lopen. Ik elk geval niet voldoende om halleluja te roepen.
Waarom deze opmerking? Ik bezoek regelmatig andere steden om daar bijzondere exposities in vaak aansprekende musea te bekijken. Afgelopen dagen had ik weer zo’n ervaring: museum De Fundatie in Zwolle (maar andere voorbeelden in overvloed: Schiedam, Den Bosch, Tilburg, Maastricht – de grotere steden laat ik buiten beschouwing). Een prachtige locatie in een napoleontisch paleis. Niet het enige museum in Zwolle, maar wel een die boeiende tentoonstellingen weet te organiseren (actueel: Paul Citroen) en over een representatieve eigen collectie beschikt.

Wanneer ik Amersfoort daarmee vergelijk, kijk niet eens naar de actuele situatie waarbij een museum zwaar in de verbouwing is, de andere is afgebrand en een derde zich nog in bouw bevind. Wat hebben wij over enkele jaren? Een nieuwe ‘kunsthal’ die op een weinig aansprekende plek binnen een kantoorgebouw is gehuisvest. Een stadsmuseum dat na zijn verbouwing een deel van zijn oude functie dreigt te verliezen omdat alles zich op Kade lijkt te concentreren. Een Armandomuseum dat alleen maar kan floreren indien de gemeente er meer geld voor beschikbaar stelt dan zij tot nog toe heeft gedaan. Een Mondriaanhuis dat zijn ambities na de adaptatie door Amersfoort in C waarschijnlijk wel kan vergeten. Een Rietveldpaviljoen dat er nog slechts ontluisterd bijstaat en waarvoor nog geen plannen bestaan omdat de belangstelling om er geld in te steken, ontbreekt. En we missen – op enkele sympathieke initiatieven na – een groot aantal galeries waar particulieren worden aangemoedigd in eigen stad kunst te verwerven. De KunstKijkRoute is een goed initiatief, maar andere steden doen dat vaak beter (voorbeeld: Dordrecht). En onze artotheek wordt steeds meer beknot en verliest haar zelfstandigheid en eigen plek met lage drempel.

Tel je zegeningen, waag ik te zeggen, er is beslist meer dan niets. Maar vergeleken met veel andere steden is het cultuuraanbod niet iets om de stad mee op de kaart te zetten. En het zelfde geldt overigens voor de sport! (adé Dutch Open, adé schoonspringplank, adé tennisstadion)

Onze veilige vuilstortplaats

Zaterdag 10 januari 2009

Vrijdagavond passeerde ik, op weg naar het Amsterdamse Concertgebouw, de vuilstort van Smink. Het rook er niet fris. Vandaag las ik in de krant het waarom hiervan. Er was iets fout gegaan met het bestrijden van de broei binnen de vuilberg. Dankzij de wind was dit keer vooral Bunschoten het slachtoffer, hoewel het feit dat ik het op de A1 de stank kon ruiken bij mij het vermoeden laat postvatten dat ook woningen in Nieuwland last kunnen hebben gehad.

De GUS en andere groepen die zich tegen uitbreiding van de vuilstort van Smink hebben verzet en dat nog doen, hebben meermaals gewezen op het risico van stankoverlast. Dat is telkens als overdreven afgedaan. Het voorstel van de BPA om regelmatig te meten, is door het college van de hand gewezen.
De vuilstort mag te komende tijd nog eens meerdere meters worden verhoogd om het storten van sterk verontreinigde slib mogelijk te maken. De stankoverlast van deze week maakt duidelijk dat ons college wel wat al te gemakkelijk omgaat met het welzijn van de bewoners in Amersfoort-Noord. Verwijzen naar de provincie is daarbij een laffe poging om de eigen verantwoordelijkheid te ontkennen. Nu was een probleem bij de stort nog te ruiken, maar het is de vraag of elke calamiteit zo makkelijk met de neus is te herkennen. Het weigeren van het college om zelf verantwoordelijkheid te nemen, kan veel bewoners in onze stad nog eens lelijk opbreken.